فرد معتاد از ابتدا به اعتیاد مبتلا نبوده و فرد سالمی بوده که با حرکت کردن در مسیر خاصی به اعتیاد مبتلا شده است. در منابع دینی راهکارهایی برای ترک اعتیاد وجود دارد. اولین مرحله ترک اعتیاد، امید آفرینی است؛ اساسی ترین مشکل معتادان، ناامید بودن است. تکیه به قدرت الهی و اثبات امکان ترک اعتیاد از طریق توجه به توانمندی های معتادان، راهکارهای امید آفرینی محسوب می شوند. دومین مرحله برای ترک اعتیاد، رفع مشکل ضعف اراده است. که برای این منظور، باید موانع و مقتضیات خلاف اراده را رفع کرد، اراده را تقویت کرد و نسبت به فعل ضد اعتیاد، اراده ایجاد کرد.
ضرورت و اهداف پژوهش
اعتیاد، یک پدیده حادث است؛ فرد سالم در مسیر خاصی حرکت نموده و مبتلا به اعتیاد شده است. برای شناختن موضوع «اعتیاد»، باید حالت طبیعی انسان را شناخت، خصوصیات معتاد را بررسی کرد و عوامل پدید آمدن اعتیاد را کشف نمود. از آن جایی که مفهوم شفافی از ترک اعتیاد در ذهن ما وجود ندارد؛ برخی تصور می کنند که ترک اعتیاد به حالتی اطلاق می شود که انسان هیچ تمایلی به رفتارهای مورد اعتیاد خود در گذشته نداشته باشد و برخی معتقدند که ترک اعتیاد بر حالتی که تمایل وجود دارد ولی نسبت به آن، مقاومت صورت می گیرد، قابل اطلاق است. در این پژوهش با بررسی راهکارهای منابع دینی برای ترک اعتیاد، یک مدل عملیاتی ارائه شده است.
اعتیاد و مدل ترک اعتیاد
اعتیاد عبارت است از: «وابستگی به تکرار یک رفتار منفی به گونه ای که بدون یک تحول و تغییر خاص، قدرت بر ترک آن وجود نداشته باشد.» اعتیاد زمانی صدق می کند که شخص برای تغییر و ترک، نیاز به یک عامل بیرونی داشته باشد و اگر او را به حال خود رها کنیم می دانیم که علی رغم آگاهی از نامطلوب بودن رفتار سابق و ناراحتی وجدانش از آن کار، مجدداً همان کار را مرتکب خواهد شد. در ادامه خلاصه ای از مدل ترک اعتیاد ارائه شده است. در این خلاصه راهبردهای اصلی همراه با برخی از راهکارها به عنوان نمونه بیان شده است.
اعتیاد زمانی صدق می کند که شخص برای ترک، نیاز به یک عامل بیرونی و محرک داشته باشد.
امید آفرینی
مرحله آغازین ترک اعتیاد در جامعه، جذب معتادان به مراکز ترک اعتیاد است. طبیعتاً نقطه ورود به سیستم ترک اعتیاد، تصمیم معتاد بر ترک اعتیاد است. این تصمیم، مقدمه ای دارد تحت عنوان «تحصیل امید» یا «امیدآفرینی». اصلی ترین مشکل معتادان، نداشتن امید است و مربی باید در حد توان به امید آفرینی بپردازد. در ادامه راهکارهایی برای تحصیل امید ارائه شده است.
تکیه به قدرت الهی: یکی از راهکارهای تحصیل امید این است که کاری کنیم تا شخص بفهمد که قدرت خدا نامتناهی است و درب رحمتش باز است و اگر به خدا تکیه کند، بر هر کاری قدرت پیدا می کند.
اثبات امکان ترک اعتیاد از طریق توجه به توانمندی های معتاد: شخص ناامید تصور می کند که این کار، شدنی نیست. ما باید تجربیات مثبتی را به او نشان داده و اثبات کنیم که این کار، شدنی است.
رفع ضعف اراده
مرحله دوم برای ترک اعتیاد، رفع مشکل ضعف اراده است. در ادامه راهکارهایی به منظور از بین بردن ضعف اراده تشریح شده است.
از بین بردن مقتضیات خلاف اراده: در ابتدا باید عواملی که میل به موادمخدر ایجاد می کند را از بین ببریم که در ادامه ذکر شده است.
عوامل جسمی: مهم ترین عامل ضعف اراده، کشش های جسمانی است که نتیجه سموم موجود در بدن است. روش های متفاوتی برای سم زدایی جسمی وجود دارد که برای انتخاب بهترین روش، باید به متخصصان مراجعه شود. طبق بررسی های انجام شده، روش «کنگره شصت» با اصول تربیت متناسب تر است زیرا برنامه را به نحو بلندمدت تنظیم کرده و در این روش، اصول پزشکی مراعات شده است.
عوامل روحی: عوامل روحی به دو دسته تقسیم می شود. امور فردی مانند افسردگی، شکست عاطفی و هجوم خواطر منفی و امور اجتماعی مانند میل به همرنگی با دیگران.
تقویت کردن اراده: یکی از مهم ترین عوامل تقویت اراده، افزایش آگاهی است. علاوه بر این، اراده مانند عضلات بدن، با تمرین کردن قوی شده و با رها کردن ضعیف می شود. راهکارهایی برای تقویت اراده وجود دارد که عبارتند از: تکرار اذکار ساده به صورت مستمر، نماز اول وقت، تمرین تمرکز از طریق حرکت های بدنی و ورزش.
رفع موانع اراده: علاوه بر امور ذکر شده، باید چیزهایی را که جلوی اراده به خیر را می گیرد از بین برد.
تهذیب نفس: وقتی نفس ما با چیزی تناسب ندارد، اراده نسبت به انجام آن در ما به حد محرک بودن نمی رسد. ترک اعتیاد، حرکتی به سوی خداوند است و همه اموری که نفس را سنگین کرده و مانع حرکت می شود، باید کنار گذاشته شود. لذا باید یک دوره تهذیب نفس برای معتاد برگزار کنیم.
دفع شیاطین انسی و جنّی: اغلب به تأثیر شیاطین انسی توجه می شود ولی شیاطی جنّی مورد غفلت قرار می گیرند. راهکارهایی برای دفع وسوسه شیطان جنّی در متون دینی وجود دارد که باید در کمپ و در زندگی شخصی معتادان مراعات شود؛ به طور مثال کمپ باید از این شرایط برخوردار باشد: همکف باشد، حمام ها در اطراف خانه باشد، نظافت داشته باشد و زباله در آن جمع نشود، تار عنکبوت نداشته باشد و … . مدیران و مربیان باید مواردی را رعایت کنند که عبارتند از: دود کردن اسپند، بلند گفتن اذان و … . معتادان باید این موارد را رعایت کنند: مسواک زدن، طهارت های مستحب، استفاده از انگشتر عقیق و … .
تمرکز: ترک اعتیاد کاری دشوار و نیازمند تمرکز است. معتاد باید مدتی با آرامش به این کار بپردازد و نباید با خاطرات منفی گذشته و غصه آینده، تمرکزش از بین برود.
تذکر و یادآوری: باید تصمیم شخص نسبت به ترک اعتیاد و طاهر ماندن، دائماً یادآوری شود. این کار راهکارهایی دارد که عبارتند از: دیدار با افراد مؤفق، اطلاع از گزارش های مربوط به آثار منفی اعتیاد و … .
ایجاد اراده نسبت به ضد: جهت ترک اعتیاد، باید تمایل معتاد به کارهایی که ضد اعتیاد هستند را افزایش داد.
افزایش عشق به خدا و اولیاء خدا: به طور کلی، سه راه اساسی برای تحصیل عشق به خدا وجود دارد: یاد کردن نعمت ها و اوصاف جمالی خداوند، زنده نگه داشتن محبت در قلب و تهذیب نفس و مراقبه. علاوه بر مراقبه، خلوت داشتن شخص با خدا و اولیاء او بسیار تأثیرگذار است؛ لذا برنامه دعا و مناجات، خیلی سفارش می شود.
محبت نسبت به دوستان: محبت نسبت به دوستان، مربیان و خانواده و فعالیت نتیجه بخش در پیوندهای اجتماعی نوعی «اراده ضد» و از مهم ترین کلیدهای مؤفقیت در ترک محسوب می شود.
الگوی استمرار ترک اعتیاد و الزامات اجرای آن
چارچوب کلی الگوی استمرار ترک بر اساس مراحل ترک، تدوین می شود. تداوم ترک که از مهم ترین بخش های ترک اعتیاد است متوقف بر ایجاد ارتباط پیوسته میان افراد با مربیان و نظارت مرکز درمانی بر شرایط جسمی و روحی، فردی و اجتماعی شخص معتاد است. الزامات اجرای این الگو در ادامه ذکر شده است.
تولید محتوای آموزشی مختصر در دو سطح
مربیانی که متناسب با طرح، دوره دیده باشند.
در اختیار داشتن یک کمپ برای اجرای طرح
https://iranthinktanks.com/sustainable-addiction-withdrawal-model/
شبکه های اجتماعی