مدرنیته از کلمة «مد» به‌معنی تمایل به ایده‌آل گرفته شده است و به معنی گریز از چهارچوب‌های کلیشه‌ای که سد راه تحول افکار هستند می‌باشد. (از «بودلر» به نقل جهانبگلو درکتاب مدرن‌ها)

"زندگي مدرن" زندگي‌اي است كه براساس كاركردِ"تمركز بر عقل ابزاري" تعریف می‌شود (عقلي كه از راه حسّ و تجربه براي تسلط بر طبيعت و انسان به‌هدف دست‌يابي به منابع رفع نيازهاي: فيزيولوژيكي، امنيتي، جنسي و عاطفي، ارتباط اجتماعي به‌كار مي‌رود.).

مدرنیته = نظامی از اندیشه‌ها و ارزش‌ها که به پیدایش فردگرایی در جهان انجامید. (تعریف جهانبگلو)؛ مدرنیته تنها تمدنی است که به فرد به مثابه موجود مستقل و خودمختار بها می‌دهد.

این فرهنگ،‌از قرن ۱۸ ميلادي به‌بعد در اروپا و امريكاي شمالي پديد آمده و به‌ساير مناطق جهان گسترش يافته است و سبب ايجاد شتاب در پنج مورد زير شده است:

۱.كشف قدرت‌هاي نهفته در طبيعت، ۲.ابزارسازي، ۳.گسترش ارتباطات و تعاملات جهاني، ۴.ساختارها و نهادهاي جمعي، ۵.تنوع در روش‌ها و محصولات فكري و مادي.

بنیادهای مدرنیته پنج عنصر است: ۱. تغییر محور جهان از خدا به انسان ۲. تغییر منبع تهیه قوانین از ادیان به عقل بشری ۳. تغییر روش موجه کشف حقایق از عقل به تجربه ۴. تغییر از همزیستی با طبیعت، به تلاش برای ابزارسازی به هدف تسلط بر طبیعت ۵. تغییر ارزش‌ها از جمعی به ارزش‌های فردی

تمركز بر عقل ابزاري لوازمي به‌وجود آورد كه عبارتند از: فرهنگ شهرنشینی سكولار، دموكراسي ليبرال، فردگرايي، انسان‌محوري، فرهنگ تكنولوژيك، اقتصاد و تجارت آزاد جهاني، حقوق بشر لائيك، آموزش عيني و تجربي، قرار گرفتن هنر به جای معنویت

عقلانی‌سازی از علم به سیاست سرایت کرد و دولت به عنوان نهادی تعیین کننده و حافظ قراردادهای اجتماعی تلقی شد. مفهوم «قانون» تحول پیدا کرد و از آنچه خدا گفته است به‌ «آنچه برای جامعه مفید است» تبدیل شد و سبب عبور از قانون ماورائی و متولیان ماورایی شد. کانت، رهایی از جزم‌گرایی را وارد فلسفه کرد و عصر مدرنیته وارد فلسفه شد و تکنولوژی باعث شد تا مدرنیته وارد زندگی مردم شود و مردم احساس کنند برای رفع نیازهایشان،‌ احتیاجی به خدا و ادیان ندارند.

فرآیند «مدرنیته» و گسترش ابزارهای ارتباطی،‌ سبب تولد مفهوم «جهانی‌سازی» گردید. جهانی‌شدن حداقل دارای چهار بُعد زیر است: 

بُعد سیاسی = کثرت‌گرایی منجر به دموکراسی، بُعد فرهنگی = کثرت‌گرایی منجر به پلورالیزم، بُعد اقتصادی = کثرت‌گرایی منجر به لیبرالیسم و بازار آزاد سرمایه و کالا، بُعد رسانه‌ای = کثرت‌گرایی منجر به شخصی‌سازی برنامه‌ها (اقتباس از سخنان آقای دکتر بلخاری)

امتداد «مدرنیته» و مشکلات معرفت‌شناختی و روش‌شناختی آن، سبب بروز اندیشه‌های «پُست‌مدرن» گردید؛ اندیشه‌هایی که به طور مطلق هر گونه قطعیت را انکار می‌کند و به حقایق موازی با هم معتقد است و هر گونه سرشت یا ساختار یا قاعده از پیش‌تعیین شده و جهان شمول را طرد می‌نماید. این گونه اندیشه سبب حداکثرسازی «فردگرایی» شده و از عقلانیت پایه به «عاطفه‌های فردی» تغییر مبنا داده است.

مبانی پارادایمی «مدرنیته» که در سه پارادایم «اثباتی، تفسیری و انتقادی» خودنمایی کرده است در یک جدول و در مقایسه با مبانی پارادایمی متخذ از حکمت متعالیه به‌صورت زیر قابل ارائه است:

(انتقال به مبانی پارادایم شبکه‌ای)

تصویر زیر یکی از پردازش‌های معرفت‌شناسانه در تحلیل مدرنیته است: (این تصور متعلق به جناب حجت‌الاسلام دکتر خسروپناه است)