برنامه‌ریزی ،‌ برنامه‌ریزی استراتژیک ، جریان بهینه در سیستم ،‌ فرآیند استراتژی‌سازی ، نبرد استراتژیک ،‌محیط رقابت

[۱] عين عبارت لغت‌نامة آكسفورد۲۰۰۱، اين‌گونه است:

"A plan thatis intended to achieve a particular porpose.‎ The process of planning sth orcarrying out a plan in a skilful way.‎ The skill of planning the movements ofarmies in a battel or war.‎"

[۲] ر.ك. به دائره‌المعارف بريتانيكا، ذيل كلمة strategy

[۳] اين توصيف از استراتژي، پس از بررسي تعاريف و توصيف‌هاي متعددي كه درمنابع مربوطه آمده، ارائه گرديده است.

[۴] ر.ك. به مقالة "ديدگاه استراتژيك در مديريت پروژه"، فرهنگ شفيعي، منتشره در پايگاه اطلاعاتي زير:

www.nioc.org/seminar/mproject/paper1-12.htm

[۵]متخصصين مدعي هستند كه درصد بسيار بالايي از استراتژي‌ها با شكست مواجه مي‌شوند.(ر.ك. به "استراتژي اثربخش"، ص۲۰۵، به‌نقل از مجلة تحقيقات استراتژيكِ"Furtune")

[۶] سوره آل‌عمران آيه ۱۲۹

[۷] برخي از متغيرهاي فعال در محيط رقابتي كه بايد قواعد آنها تحليل و بررسي شود عبارتند از:

بازارمواد اوليه، شيوة توليد و گسترة خط توليد، شيوة توزيع، قواعد عرضه و فروش،تجهيزات، موقعيت جغراقيايي وضعيت جمعيتي، سلائق مشتريان، تجربه، مزايا، تواناييكاركنان، تصور و احساس عمومي (ر.ك. به "برنامه‌ريزي و مديريتاستراتژيك"، ص۱۱۶)

[۸] "فرصت" يعني فراهم بودنِ عواملِ بروز منفعت به‌طور ناقص. (ر.ك.به ص۴۵)

[۹] توجه به قابليت‌هاي دروني موضوعات، قابليت‌هاي محيطي، قابليت‌هاي انعطاف وتغيير از مهم‌ترين فرصت‌يابي‌ها هستند. (ر.ك. به"استراتژي اثربخش"، ص۴۲)

[۱۰] در كتاب "استراتژي اثربخش"، تاليف مهندس وفا غفاريان و دكترغلامرضا كياني، نشر فرا۱۳۸۰ فصلي به توصيف پارادايم اختصاص داده شده است(فصل دوم:صفحه۶۱ الي۸۱) كه قسمت‌هايي از آن را با اندكي تصرف و تلخيص در زير ملاحظه مي‌فرماييد:

"پارادايم"،(paradigm)در لغت به‌معني نمونه و مثال است و در اصطلاح،مجموعه منسجمي از انديشه‌هاست كه حقيقتي را توضيح مي‌دهد. پارادايم به‌منزلة نقشه است و چگونگي راه را نشان مي‌دهد. پارادايم راهنماي حقيقت است. انسان و جوامع انساني، حقيقت را در صورتِ اجزاء و ابعادي مثلِ تاريخ، اقتصاد، فرهنگ و صدهاپارادايم ديگر درك مي‌كند و اين صورت‌ها هر روز بيشتر تكامل مي‌يابند و تصوير كامل‌تري از حقيقت را آشكار مي‌كنند. هر پارادايمي محدوده‌اي را تعريف مي‌كند و در آن محدوده قوانيني را حاكم مي‌سازد. تنها با ادراك اين قواعد مي‌توان به موفقيت رسيد(مثلاً توليد انبوه در عرصه‌اي كه قواعد توليدِ با كيفيت، حاكم است نمي‌تواندموفقيت‌آور باشد). پارادايم‌ها چگونگي حل‌مسائل را نشان مي‌دهند. پارادايم"زمين‌مركزي" در عصر خود پاية محاسبات نجومي بود؛ فيزيك نيوتوني نيزهمين‌طور؛ پارادايم، تجلي لايه‌اي از حقيقت هستي است و محدوده‌اي از عالم هستي وقواعد آن را بر روي ما مي‌گشايد و پيش‌فرض‌ها و باورها و برداشت‌هاي ما نسبت به موضوعات را تعيين مي‌كند. پارادايم‌ها خصوصياتي دارند كه برخي از آنها عبارت است از:

-سقوط دادن به نقطه صفر:  هنگام ظهور يكپارادايم جديد، توانمندي‌هاي پارادايم قبلي از بين خواهد رفت و همه بدون توجه به جايگاه‌شان در پارادايم قبلي بايد از صفر شروع كنند(مثلِ جريان ساعت‌سازي در سوئيس ر.ك. به صفحة۲۵ در كتاب حاضر). دوران انتقال پارادايم دوره‌اي استثنايي براي رقابت و پيروزيِ كوچك‌ها در مقابل بزرگ‌‌هاست.

-مقاومت در برابر تغيير: پارادايم‌ها با ايجاد چهارچوب نگرشي، بر برداشت‌هاي انسان تاثير مي‌گذارند تا حدي كه پايبندان به پارادايم ممكن است از ادراك حقايق خارج ازآن محروم شوند( مثلاً عقايد گاليله با مقابلة شديد جامعة علمي عصر خود مواجه شد).

"شبه‌پارادايم": شبه پارادايم‌ها برخلاف پارادايم‌هاكه منشاء آنها قواعد هستي است، توسط انسان وضع مي‌شوند و قواعد خاصي را در يك موقعيت وضع مي‌كنند تا رابطه بين بازيگرانِ صحنه تنظيم شود. شبه پارادايم‌ها ابزارموثري در ايجاد نظم در جامعه هستند. هر كجا محل ادعا و نزاع باشد، ايجاد فضاي پارادايميك مشكل‌گشا خواهد بود. رفع تنازع اصلي‌ترين كاركرد شبه‌پارادايم‌هاست.تعيين برنده در فضاي رقابتي بستگي زياد به قواعد شبه‌پارادايم دارد و اين مساله سبب توجه جهاني به شبه‌پارادايم‌ها شده است زيرا امروزه تاثيرگذاري بر قواعد جهاني دغدغه‌اي اساسي است( مثلاً جريان تجارت جهاني و برداشتن مرزهاي گمركي از اين قبيل تاثيرگذاري‌‌هاست. با قاعدة نظام گمركي كشورها بر روابط تجاري و نظم بازار دخالت مي‌كردند و با برداشتن اين قاعده دست دولت‌ها از دخالت مستقيم در بازار جهاني وداخلي كوتاه مي‌شود و معادلات تجاري را به سود توليدكنندگان بزرگ به‌هم مي‌زند).

"تغييرو جايگزيني پارادايم‌ها":پارادايم‌ها به‌علت محدوديت‌هايشان، پس از مدتي ناكارآمدي از خود بروز مي‌دهند ونمي‌توانند پاسخگوي شرايط جديد باشند لذا سبب توجه اذهان به پارادايم‌هاي جديد مي‌شوند.در عصر جديد، برندگان اصلي كساني هستند كه در مسلط ساختن پارادايم جديد نقش اساسي داشته باشند.

"اَبَرپارادايم": پارادايم‌ها و تغييرات آنها، خود تحت كنترل قواعدي هستند كه از اين قواعد به "ابرپارادايم" تعبير مي‌كنيم.اين قواعد براساس منطق هستي و ازلي است. قواعد هستي تا وقتي در چهارچوب پاراداي مظهور نكنند منشاء اثر نخواهند بود(قواعد خفته) و هنگامي‌كه در بستر يك پارادايم فعال شوند تعيين‌كننده خواهند شد.

[۱۱]پارادايم آتيِ جهان در امر توليد، انبوه‌زدايي و توليد منعطف و حركت به‌سوي "توليدِخانگي" خواهد بود. توجه به اين مطلب براي طراحي استراتژي‌ امنيت غذايي بسيارمهم است. (ر.ك. به "موج سوم"، الوين تافلر، ترجمه شهيندخت خوارزمي،انتشارات فاخته۱۳۸۰)

[۱۲] ر.ك. به "‌استراتژي اثربخش"، ص۶۰؛ نكته: مطالب فوق از اين منبع استفاده شده است لكن براي ارائه در كتاب حاضر، توليد و مهندسي مجدد گرديده وتغييراتي در آنها داده شده است. مثلا در منبع مذكور، سومين عامل تكوين استراتژي را"راهيابي استراتژيك" ناميده است كه در اينجا به "طراحي كلانِ سيستم رقابتي" تبديل شده است.

[۱۳] ر.ك. به مقالة "سير تحول مفهوم استراتژي در تئوري‌هاي سازمان"،سيروس عليدوست، منتشره در پايگاه اطلاعاتيِ

www.irandoc.ac.ir/Staff-All/Alidousti/Alidost-A.htm

[۱۴] فرصت به‌معني خاص آن در مباحث استراتژيك(ر.ك. به ص۱۲۴ از كتاب استراتژي اثربخش)

[۱۵] توجه به عناويني مانند: "دات‌نت.NET،يك استراتژي، نَه يك محصول" براي تصور گسترة تاثيرات پارادايم‌هاي جديد مفيدخواهد بود. (ر.ك. به مقالة فوق، نشرية علم الكترونيك و كامپيوتر، شماره۲۸۶)

[۱۶] منظور از گلوگاه،‌ موانع تحقق فرصت‌هاست.critical success factors‪(csf)‬.

[۱۷] ر.ك. به "استراتژي اثربخش" ص۹۷

[۱۸] ر.ك. به "رويكردهاي نوين استراتژي"، مهندس وفا غفاريان و دكترعليرضا علي‌احمدي، انتشارات سازمان مديريت صنعتي

نكته: سازمان ملل در بيانية "نقش سازمان ملل در قرن بيست‌ويكم" اصول كلي‌يي را براي  جهان امروز و قرن آينده ترسيم كرده است كه برخي آن را به صورت زير فهرست كرده‌اند:

1. حركت صنعت به سوي حفظ محيط زيست
2. كيفيت همه جا
3. پذيرش مهاجرين و ايجاد تنوع تفكر
4. فيبرنوري همه جا
5. صرفه جويي در مصرف انرژي(نگاوات)
6. تيمهاي كاري كوچك و خودگردان
7. آب ماده گرانبها
8. بيوتكنولوژي
9. دارايي‌هاي اطلاعاتي به جاي طلا
10. انرژيهاي غير فسيلي
11. آموزش كاربردي براي زندگي
12. پليمرها
13. تعامل با درايت و ادراك طبيعت
14. رياضيات كسرها
15. توليدات مطابق خصوصيات شخصي
16. حقيقت مجازي

[۱۹] ر.ك. به "استراتژي اثربخش"، ص۲۰۵، به‌نقل از مجلة تحقيقات استراتژيكِ"Furtune"

[۲۰] تدوين استراتژي فقط كار مدير ارشد سازمان است نه عناصر ديگر

[۲۱] "استراتژي اثربخش"، ص۲۰۹

[۲۲] تحليل گسترده‌تري از اين مطلب، در صفحة۲۲۷ ، بحث طراحي مدل در کتاب نگرش سیستمی به دین آمده است.

[۲۳] قصد، هدف، فلسفه، انگيزة سيستم. رسالت، بيانيه‌يي از نگرش‌، چشم‌انداز وجهت‌گيري سيستم است نَه مقصدهاي تفصيلي و راهكارها. تعيين رسالت براي سيستم، موجب ايجاد نقطه ثقل و جهت‌يابي براي سيستم مي‌شود تا در انتخاب ورودي‌ها و فرآيندهاي درونيِ خود و نحوة تعامل با عوامل محيطيِ سيستم، بتواند تصميم‌گيري نمايد. 

[۲۴] "برنامه‌ريزي و مديريت استراتژيك"، پيرس و رابينسون، ترجمه دكترسهراب خليلي‌شوريني، انتشارات يادواره كتاب۱۳۷۷، ص۱۸. نمودار زير نيز سير تكوين استراتژي را نشان مي‌دهد:

(ر.ك.به پايگاه اطلاعاتيwww4.irandoc.ac.ir/data/books/strategic/strategic4.gif)

[۲۵] تدوين استراتژي مي‌بايد در نقطه‌اي كه داراي بالاترين كيفيت و احاطة دانشي است انجام يابد. (ر.ك. به مقالة "متدولوژي يادگيري در تدوين استراتژي"،علي‌محمد احمدوند، نشريه دانش مديريت، شماره۴۱و۴۲)

[۲۶] "برنامه‌ريزي و مديريت استراتژيك"، ص ۲۱

[۲۷] منظور از شفاف‌سازي، تعيين كليّه گزينه‌ها و احتمالات ممكن، بعلاوة تعيين وزن و تاثير كاربرديِ هر يك از گزينه‌ها در عملكرد نهايي سيستم است.

[۲۸] مقالة "چهار هدف اصلي استراتژي"، نشرية Manager Magazineنوامير۱۹۹۹، ترجمة قاسم طولاني، منتشره در ترجمان مديريت، شماره۲؛ توصيفي از برخي موارد فوق ارائه كرده است.

نكته:براي برنامه‌ريزي استراتژيك مدل‌هاي مختلفي ارائه شده است. مدلِ SWOT از آن‌جمله است كه S اشاره به بررسي نقاط قوت، Wاشاره به بررسي نقاط ضعف، Oاشاره به بررسي فرصت‌ها، Tاشاره به بررسي تهديدها دارد.

[۲۹] اين عناوين، مربوط به مقالاتي است كه در نشريات تخصصي و عمومي كشور از سال۷۷ تا ۸۱ منتشر شده‌اند. (ر.ك. به نرم‌افزار نمايه، با وارد كردن كلمة"استراتژي" در فيلدِ "عنوان"و فيلدِ "موضوع")